Lewkowicz Sykstus (1775–1838), lekarz-chirurg Legii Nadwiślańskiej w gwardii Napoleona I, profesor chirurgii i akuszerii Uniw. Krak. Ur. 25 III w Szkudach na Żmudzi, był synem Stanisława i Marianny, bratem Ksawerego, podlekarza wojskowego. W r. 1807 ukończył Wydział Lekarski Uniw. Wil., następne dwa lata dokształcał się w chirurgii w Wiedniu. W czerwcu 1809 wstąpił do lekarskiej służby wojskowej francuskiej jako lekarz-chirurg, następnie przeszedł do 2. Legii Nadwiślańskiej stacjonującej w Niemczech (1809), w końcu znalazł się w 4 p. 1. Legionu Nadwiślańskiego w Hiszpanii (1810–1). W październiku 1811 był chirurgiem 2 kl. przy gwardii. W sierpniu 1812 był chirurgiem majorem przy 3 p. ułanów gwardii. Dn. 3 IV 1813 przeszedł do 3 p. szwoleżerów gwardii. W okresie pobytu w Hiszpanii wsławił się udanymi operacjami katarakty i kamieni moczowych w miastach Bilbao, Burgas i Valladolid, gdzie mieszkał najdłużej. W okresie tym napisał obszerną rozprawę o operacyjnym usuwaniu kamieni pęcherza moczowego Novum auxilium expediendi calculi in olloc vesicae urinariae etc. (Valladolid 1811, wydaną później w Krakowie w 1815 i 1830), po ogłoszeniu której został mianowany członkiem akademii lekarsko-chirurgicznej i profesorem honorowym wydziału lekarskiego uniwersytetu w Valladolid (29 VI 1811) oraz członkiem towarzystw lekarskich w Montpellier, Bordeaux i Paryżu. Opis wyników swoich doświadczeń klinicznych i egzemplarze narzędzi chirurgicznych własnego pomysłu przesłał L. w tym czasie do rektora Akad. Krak.
Dn. 27 VIII 1811 L. powołany został z inicjatywy Józefa Markowskiego na katedrę chirurgii w Krakowie; list zapraszający władz uniwersytetu nie dotarł jednak do L-a w Valladolid; otrzymał go on dopiero pod Smoleńskiem, z końcem r. 1812, podczas kampanii rosyjskiej, w której brał udział jako naczelny chirurg cesarskiej Gwardii Księstwa Warszawskiego (rozkaz Napoleona z 17 XII 1811). Natomiast w r. 1811 ogłosił w Wilnie rozprawę o szczypcach swojego pomysłu służących do wydobywania kamieni urynowych. W liście do rektora, pisanym z Wilna 25 X 1812 r., L. odłożył objęcie profesury do czasu ukończenia wojny. Po klęsce wojsk napoleońskich zamieszkał w l. 1812–3 w Paryżu, pracując jako lekarz prywatny. Katedrę chirurgii praktycznej i akuszerii w Uniw. Krak. objął 1 V 1815, opuścił ją jednak dobrowolnie już 4 X t. r., aby dopiero od 9 VII 1819 pozostać na niej aż do r. 1829. W okresie tym opublikował kilka prac w „Rocznikach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego” (Opisanie nowego łóżka dla rodzących, T. 9: 1824, O operacji wargi zajęczej, T. 11: 1826, O poczęciu i postępie chirurgii, T. 12: 1827) oraz nekrolog Józefa Sawiczewskiego (T. 12: 1829) i Józefa Markowskiego (T. 13: 1829). Z końcem r. 1829, wskutek różnych zatargów z władzami miasta i uczelni oraz intryg kuratora uniwersytetu ze strony zaborcy austriackiego, Józefa Załuskiego, L. został zawieszony na 3 miesiące w prawach profesora. Rozgoryczony opuścił Kraków 6 II 1830 i udał się do Warszawy, gdzie przyjąć miał służbę lekarską w wojsku carskim. Od lutego 1831 był komendantem szpitala wojskowego na Lesznie w Warszawie. Na katedrę w Krakowie nie powrócił mimo przywrócenia mu praw profesorskich przez Senat Rządzący Wolnego m. Krakowa w dn. 26 II 1830. Był kawalerem Legii Honorowej i Orderu Św. Anny 3 kl. L. zmarł 11 VI 1838 w Krakowie. Żona L-a, z domu de Soully, była Francuzką, miał z nią syna Antoniego, którego syn Ksawery był profesorem UJ (zob.).
W. Enc. Ilustr.; Janowski, Słownik bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Kośmiński, Słownik lekarzów, s. 278; Uruski; Wachholz L., Białoń J., Grochowski J., Skład osobowy Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1949, Akademii Medycznej w Krakowie w latach 1950–1963, Kr. 1963 s. 101; – Adamowicz A., Wiadomości historyczne tyczące się kamieni pęcherzowych i operacji kamienia w Wilnie, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” (P.) T. 4: 1926 s. 117; Bieliński, Uniw. Wil., III 438–9; Groer F., Ksawery Lewkowicz w 50 rocznicę pracy badawczej a 40 rocznicę profesury w Uniwersytecie Jagiellońskim, „Przegl. Lek.” 1947 nr 25–6 s. 884; Lejman K., Krótki zarys dziejów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w okresie od reformy Kołłątaja do lat sześćdziesiątych XIX wieku, w: Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, T. II: Historia katedr, Kr. 1964 s. 84; Majer J., Wiadomości z życia profesorów Wydziału Lekarskiego w UJ, Pismo Zbiorowe Wileńskie na r. 1862, Wil. 1862 s. 246–7; Wachholz L., Szpitale krakowskie 1220–1920, Cz. 2., Kr. 1924 s. 46; Wrzosek A., L. Bierkowski, Kr. 1911 s. 18, 45–7; Zembrzuski L., Służba Zdrowia w pułku lekkokonnym polskim Gwardii Napoleona I, W. 1925 s. 28; tenże, Stan chirurgii w pierwszej połowie XIX wieku i kilka uwag o współczesnej chirurgii polskiej, W. 1929 s. 4; – Gąsiorowski, Zbiór wiad. do hist. sztuki lek., III 28–30, IV 37; Uwiadomienie druk. prywatny autorstwa S. L-a o założeniu zakładu dla położnych, Kr. z. 21 V 1819, 27 IV 1820 i 15 V 1821; – „Dod. Gaz. Krak.” 1812 nr z 5 II; „Gazeta del 6° Gobierno de Espana” (Valladolid) 1810 nr 7 s. 31, nr 9 s. 44; „Journal Général du Département du Loiret” 1811 nr 75; „Roczn. Wydz. Lek. UJ” (Kr.) 1843 s. 53–6, 62, 68, 88–9; – Arch. UJ: S. I 334.
Jerzy Lisiewicz